Enkodomali

Enkodomali, mu Lunyanyimbe Armadillo, kasolo akasaasaanidde amawanga agatali gamu, wabula obusinga ku bwo busangibwa mu maserengeta ga Amerika ne mu Argentina. Buno bwefaananyiriza olugave (Pangolin) wadde nga lwo luba lwanjawulo ku bwo. Bulinamu ebika okusinziira ku busaze obuba ku masonko agali ku migongo gyabwo. Mu bwo mwe muli obusobola okwefunyamu nga amagongolo nga buyingira mu masonko ago naddala singa bwekengera obulabe.

Amasonko gaabwo geekebejjebwa era ne kikakasibwa nti gakolebwa ekirungo ki Keratin ekikola enjala z'abantu. Obusolo buno buwangaala emyaka egitemera mu 10 singa bubeera bwokka mu nsiko, oba emyaka 15 nga bulabiriddwa bulungi. Enkodomali kamu ku busolo obutambuza obuwuka bu bakitiiriya obuleeta ekirwadde ky'ebigenge (Leprosy), ekireetawo okukutukako ebitundu by'omubiri nga engalo, n'okuggyawo okulumizibwa singa omuntu afuna obukosefu, okugeza nga afumitiddwa ekintu.

Emibiri gyabwo

Ebbugumu ly'emibiri gy'obusolo buno bulijjo liba lyawansi ddala, era litemera mu [ddiguli] 33.5°C ku 36°C. Wadde bulina amasonko, ebbali waabwo luba lususu olubunye obwoya. Mu butono bwabwo obuyinza okugeraageranyizibwa ku bwa kkapa, buno buba n'obusobozi bw'obuddukira ku misinde egyawaggulu, nga busobola okumalako mayiro 30 buli ssaawa okuva we buba busimbulidde. Obusolo bu Amardillo butemera mu bunene bwa kilo 2½ okutuuka ku kilo 33 okusinziira ku kika kyabwo.

Ku ludda olulala, buno bulungi nnyo mu kuwuga we busobolera okusiba omukka okumala eddakiika mukaaga nga bwebbise mu mazzi. Weewo awo kino tekibuggyaako kya kuba nga bwo bisolo ebiwangaalira ku lukalu ebiseera ebisinga okwetooloola omwaka. Era ng'emu ku nkola yaabwo, bwettanira nnyo obwangu kyenkana mu buli kimu. Kiba kizibu ddala okusanga obusolo buno mu bibinja, wabula katera okwetakulira n'okwerwanako nga kali kamu bwannamunigina.

Endya yaabwo

Enkodomali tezirina mannyo amasongovu ga Canines, era tezirya bintu ebikaluba ennyo. Naye ate olw'enjala zaabwo ensongovu ate nga ngumu, Armadillos busolo obulungi mu kusima n'okutakula. Busiibirira omuddo ogutali gumu n'ebiwuka nga enswa, kalalankoma, amayanzi, n'ebindi. Mu biseera eby'ebbula ly'ebyokulya, bwebaka okumala ebbanga eggwanvu ennyo ne bufaananira ddala nga obufudde, nga n'enkola eno y'eyakazibwako ‘Topor’, etatera kulabikira mu bisolo ebyaabulijjo.

Enneeyisa eyaabulijjo

Nga enkola ey'okuwuliziganya, obusolo buno bukola amaloboozi agakyusibwakyusibwa mu ngeri ez'enjawulo okusinziira ku mulanga oguba gukubwa eri bunnaabwo, okugeza mu kulabula oba okunoonya. Bwe kituuka ku kwaza, buzaala omulundi gumu mu mwaka wabula bannasaayaansi bannyonnyola nti bwe buwakisibwa, eggi erimu mu kakazi, lyeyawuzaamu emirundi ena era ne kazaala obwana obufaanaganira ddala.

Endaba yaabwo mbi naddala mu kwetegereza obukwafu bw'ekintu, wabula ate bulungi mu kuwunyiza. Singa akamu keekanga ekintu, nga enkola yaabwo etakyuka era nga tekannadduka, kasooka kubuuka waggulu okutuuka ku buwanvu bwa ffuuti ezitemera mu nnya. Wabula, bungi bulabiddwako nga bufiira mu ngeri eno oluvannyuma lw'okwekanga ebidduka kyokka ne byongera okubugoya. Mu bintu ebizze bikyukakyuka, buno bwatandika okuba ku nsi obuwumbi bw'emyaka 35 egiyise, kale tebubalibwa mu bintu ebikadde ennyo.

Mu buwangwa

Obusolo buno buzze butwalibwa ng'akabonero ak'obuwangwa n'ennono mu nsi ezitali zimu. Wabula mu ndaba eyaawamu, singa kalootebwa, kigambibwa nti amakulu agabaamu gaba geesigamira ku bintu okusingira ddala bibiri—omuli obukuumi olw'ekibikka ekigumu ku migongo gyabwo, si nakindi amakulu g'okukyuka n'embeera olw'engeri ey'enjawulo gye bweyisaamu. Mu kukisibira awamu, buno buli mu katyabaga ak'okuggweerawo ddala olw'omuwendo gwabwo oguzze gwesalako okuva mu myaka egiyise, weewo awo nga abakugu bakola butaweera okubuussaako amaaso naddala eyo mu makuumiro g'ebisolo.

Ebisingawo: Emmyanso: The Illumination