Olubayi Olubayi
Olubayi Olubayi (yazaalibwa mu mwezi gwe kuminogumu nga musanvu mu mwaka gwa1960) munnansi wa Kenya mu by'ensoma n'embeera z'abantu amanyiddwa olw'emirimu gye gy'akola mu by'enjigiriza, obukulembeze, n'enkulaakulana ey'olubeerera. Ye muwandiisi w’ekitabo ekiyitibwa Education for a Better World, [1] ekinoonyereza ku kifo ky’ebyenjigiriza mu kukuza obutuuze bwa demokulasiya n’okutumbula enkulaakulana mu bantu.
Olubayi awagira enkola ey’ebyenjigiriza enzijuvu omuli okusomesa kwa gavumenti okuzingiramu abantu bonna n’amatendekero ag’alondebwa. Agamba nti enkola eno ey’emitendera ebiri, okufaananako n’enkola ezikozesebwa mu mawanga nga Amerika, Bungereza, ne South Korea, yeetaagibwa nnyo okutumbula obwenkanya n’okukola obulungi mu by’enjigiriza.
Olubayi abadde mu bifo eby’enjawulo eby’obukulembeze mu by’enjigiriza omuli omumyuka wa Kansala wa Yunivasite y'ensi yonna eyobuvanjuba bwa Arika (IUEA) n’akulira n'eby’ensoma mu Maarifa Education. Era mmemba ku bukiiko obuwerako, omuli n’olukiiko lwa Yunivasite Kanso mu Cavendish Yunivasite Uganda.
Ng’oggyeeko omulimu gw’okusoma, Olubayi mutandisi wembeera z'abantu era abaddeko n’ebibiina ebiwerako omuli Kiwimbi International ne Global Literacy Project. Ebibiina bino bitumbude okusoma n’okuwandiika, ebyenjigiriza, n’enkulaakulana ey’olubeerera mu Afrika n’ebitundu ebirala.
Olubayi afulumizza ebintu bingi ku miramwa ejenjawulo ng’ebyenjigiriza, obukulembeze, n’okutandikawo emirimu mu mbeera z’abantu. Era abaddeko ng’omuwi w’amagezi eri gavumenti ku nkola y’ebyenjigiriza n’enkulaakulana ey’olubeerera.
Obulamu obuto n’okusoma
[kyusa | kolera mu edit source]Olubayi yazaalibwa era n'akulira mu ggwanga ly'a Kenya . Olubayi yasomera mu ssomero lya Moding Pulayimale( mu mwaka gwa 1967 okutuuka mu mwaka gwa 1969) ne St. Peter’s Mumias Pulayimalel mu mwaka ggwa (1969 okutuuka mu mwaka gwa 1970) ne Museno Pulayimale (1970 okutuuka mu mwaka gwa 1973) n’oluvannyuma ku Kakamega Haaya emanyiddwa ennyo (okuva mu mwaka gwa 1973 okutuuka mu mwaka gwa 1979). Oluvannyuma yagenda mu nsi ya Amerika, gye yasomera mu SUNY Farmingdale (1981 okutuuka 1983), Florida Atlantic University (1983 okutuuka mu mwaka gwa 1987), n’oluvannyuma Rutgers University–New Brunswick (mu mwaka gwa 1988 okutuuka mu mwaka gwa 1995).
Omulimu
[kyusa | kolera mu edit source]Yakulira ebyenjigiriza mu Maarifa Education, [2] era yali mumyuka wa Kansala era pulezidenti wa International University of East Africa [3] mu Uganda . Ye munnasayansi era omukugu mu bakitiriya, ebyenjigiriza, okuyiga, obukulembeze n’okutandikawo emirimu mu mbeera z’abantu. [4] Nga ssaayansi era omukugu mu by’okulonda, Olubayi yafuna diguli ye eya Ph.D. ku nkolagana ya bakitiriya n’obutoffaali bw’ebimera mu Rutgers Yunivasite–New Brunswick, [5] alina patent y’okunoonyereza ku kuzimba kwa bakitiriya era afulumizza emiko gy’abayivu egiwerako mu microbiology, biotechnology ne sayansi w'embeera z'abantu. Ng’omusomesa yasomesa mu Middlesex College ne mu Rutgers Yunivasite okumala emyaka 16, era asomeseza endowooza enzijuvu mu pulogulaamu ya IUEA MBA. Abadde muwabuzi era muwi w’amagezi eri abakungu ba gavumenti mu Kenya ne South Afrika, ne UNDP ku nsonga z’okusoma n’okuwandiika, ebyenjigiriza, tekinologiya w’ebiramu, enkulaakulana ey’olubeerera n’obutuuze bw’ensi yonna. Ye muwabuzi ow’ebweru mu Ph.D. abayizi mu nteekateeka ya Oxford Yunivasite-Kemri/Wellcome Trust Research Program e Kilifi mu Kenya. Ng’omusuubuzi w’embeera z’abantu, Olubayi yaly' omu ku baatandikawo ekitongole ekitali kya magoba ekya Kiwimbi ekyensi yonna [6] n’ekitongole kya Amerika ekitali kya magoba ekya pulojekiti y'ensi yonna ey'okusomesa okusoma n'okuwandiika ekisibwamu ekitiibwa ennyo ekyatandikawo amaterekero g’ebitabo mu nsi yonna era nga kiwa emikisa gy’okuyiga mu buweereza mu nsi yonna. Ng’omulowooza, ye muwandiisi w’ekitabo “Ebyenjigiriza olwensi ennungi” [1] era okunoonyereza kw’abayivu okumenyawo obuwangwa bwegwanga lya Kenya agenda okuvaayo. [7] [8]
Olubayi ye ssentebe w’olukiiko lwa yunivasite ku Cavendish yunivasite Uganda. [9] Memba ku lukiiko lwa Yunivasite olwa KCA University, Kenya. [10] [11] [12] [13] olukiiko oluddukanya essomero lya St. Thomas Amagoro Haaya elya bawala, mu Kenya mu Ggombolola ye Busia
Olubayi y’omu ku baatandikawo MUSEUM OF TESO CULTURE mu ggombolola ye Busia mu Kenya. Ono y’omu ku baatandikawo etterekero ly’ebitabo ery’olukale eryasooka mu ggombolola ye Busia mu Kenya (Kiwimbi etterekero ly'ebitabo). [14]
Ebitabo n’ennyanjula
[kyusa | kolera mu edit source]Olubayi muwandiisi w’olupapula olukulu ku nkola y’ebyenjigiriza olulaga ekyo ekimanyiddwa amangu nga ekirowoozo nnamba bbiri mu nnyiriri z’enkola y’ebyenjigiriza. Mu lupapula luno olukwata ku nkola y’ebyenjigiriza, Olubayi awa eky’okuddamu mu bibuuzo bino wammanga eby’enkulaakulana ebisobera Abafirika abasinga obungi: “Lwaki amawanga ga Afrika geesigamye ku kkampuni z’amawanga amalala n’abakugu ab’ebweru kumpi pulojekiti zaffe zonna ez’enkulaakulana?Tuyinza tutya okuba n’obugagga obw’obutonde bungi bwe butyo ate nga tuli baavu nnyo? Lwaki tuyiiya kitono nnyo?”
Ekirowoozo nnamba emu bwe buvunaanyizibwa bw’okusomesa abaana bonna kubanga ddembe lyabwe ery’obuntu ery’omusingi nga bwe lyawandiikibwa mu kiwandiiko ky’ekibiina ky’Amawanga Amagatte ekikwata ku ddembe ly’obuntu ekyo'mwaka gwa1948.
Ekirowoozo nnamba bbiri y’enkola y’okutandikawo n’okuyimirizaawo amasomero ne yunivasite ez’omutindo gw’ensi yonna olw’okusomesa bannansi abasinga ebitone eby’amaanyi .
Puloesa Olubayi ye yali omwogezi omukulu mu nteeseganya za demokulasiya ezitegekebwa buli mwaka mu Afrika yonna (e Davos eya Afrika) ezategekebwa ekitongole kya Mugende bulungi Jonathan Foundation mu kibuga Benin nga kkuminassatu mu mwezi gwomukaaga mumwaka gwa 2024. Yayanjudde ENDOWOOZA ye Nnamba bbiri ku bwetaavu bwa Afrika obw’enteekateeka eri amasomero n'amtendekero ag'omutindo g'wensi yonna. Ng’ayogera eri Abafirika, Olubayi agamba nti, “tuleme kukola ebyo ensi ezaakulaakulana bye zitugamba, tukole bye bakola.” [15]
Ebitabo
[kyusa | kolera mu edit source]- The Children Who Made a Magical Balloon. Agua Mizu Publishing. 2020. ISBN 978-9966137692.
- Mindset: A Children's Book. Agua Mizu Publishing. 2020. ISBN 978-9914700183.
- Education for a Better World. CreateSpace Independent Publishing Platform. 2019. ISBN 978-1461076865.
- Wealth Not Income. Global Literacy Press. 2005. ISBN 1-59899-007-1.
- The Interactions of Vegetative and Flocculated Azospirillum(plus/minus Rhizobium) with Phaseolus" in agriculture. Rutgers University Press. 1995.
- Olubayi, Olubayi (2013). "National Peace and Stability: The Role of Kenyans in the Diaspora". In Njogu, Kimani (ed.). Youth and Peaceful Elections in Kenya. Twaweza Communications. pp. 121–135.
- Olubayi, Olubayi (2011). "Thinking of Race in the Age of DNA". In Ramsamy, Edward; Tate, Gayle (eds.). The Black Experience in America Dubuque. Kendall Hunt Publishing Company. pp. 16–25.
- Olubayi, Olubayi (1999). "The place of Science in Africana Studies". In Bethel, Leonard (ed.). Africana: An Introduction and Study. Kendall Hunt Publishing Company. pp. 542–560. ISBN 0-78726-252-8.
Journals n’empapula z’okunoonyereza
[kyusa | kolera mu edit source]- "Africa must create centers of educational excellence for innovation and development". African Journal of Reproductive Health. 2024.
- "The Emerging National Culture of Kenya: Decolonizing Modernity". Journal of Global Initiatives: Policy, Pedagogy, Perspective. Kennesaw State University. 2. 2007.
- Olubayi, Olubayi; Caudales, Rodulio; Atkinson, Amy; Neyra, Carlos (1998). "Differences in Chemical Composition between nonflocculated and flocculated Azospirillum brasilense Cd". Canadian Journal of Microbiology. 44 (4): 386–390. doi:10.1139/w98-002.
- ↑ 1.0 1.1 Education for a Better World. ISBN 1461076862.
- ↑ "Team". Maarifa Education.
- ↑ "Leadership". University of East Africa. Archived from the original on 2018-11-20. Retrieved 2016-12-01.
- ↑ "East Africa Business Times" (PDF). Ipsos Limited.
- ↑ "Rutgers African-American Alumni Alliance". Rutgers African-American Alumni Alliance.
- ↑ "Initial Kenyan NGO Board Members". Kiwimbi International.
- ↑ "The Emerging National Culture of Kenya". Journal of Global Initiatives.
- ↑ "Sociology of Culture Commons". Digital Commons Network.
- ↑ "Cavendish University Uganda". www.cavendish.ac.ug (in Lungereza). Retrieved 2019-09-29.
- ↑ "University Governance". kcauniversity (in Lungereza). Archived from the original on 2019-09-29. Retrieved 2019-09-29.
- ↑ Wairimu, Nderitu, Alice (2018-12-12). Kenya, Bridging Ethnic Divides: A Commissioner's Experience on Cohesion and Integration (in Lungereza). Mdahalo Bridging Divides. ISBN 9789966190314.
- ↑ Blog, Guest (2017-08-25). "One Tribe, One Kenya?". Cultural Rights and Kenya's New Constitution (in Lungereza). Retrieved 2019-09-29.
- ↑ "Kenyan Diaspora Convention Kicks Off". Mshale. 2007-03-23. Retrieved 2019-09-29.
- ↑ "Olubayi Olubayi". Kiwimbi International (in American English). Retrieved 2024-08-21.
- ↑ Olubayi, Olubayi (July 2024). "Africa must create centres of educational excellence for innovation and development". African Journal of Reproductive Health. 28 (7).