Olukoongo

Kikongo (naye Olukoongo mu Luganda) ekizinga olulimi bwe Bantu okwogera mu Repubuliki bwa Koongo ya Demokratiki era Repubiliki bwa Koongo ya Demokratiki ne ezoogerebwa 10,000,000. Olulimi wabula ekizinga akwogera okujakko Bakoongo. Tekinedda olw’okunyigiriza kubanga emu wa ebina kya olulimi Repubuliki bwa Koongo ya Demokratiki.

Ebyafaayo

Ebyafaayo bya Kikongo bisobola okuddirira okuva mu Bantu Expansion, nga kino kiyinza okuddirira emyaka 3000-5000 emabega, nga kisaanyaawo abantu abaaliwo edda aba pygmy abaali babeera mu nsi omwogerwamu olulimi Olukikongo olwaleero. Baatuuka mu kitundu ekyo emyaka nga 1000 egiyise, ne baawukana okuva mu bantu ab’obukiikakkono bw’amaserengeta, ne bakola ennimi z’abantu ez’obugwanjuba bw’amaserengeta (nga Tshiluba, Kimbundu, Umbundu, Lunda, Luba-Katanga n’ebirala) Mu kiseera ky’Obwakabaka bwa Kongo, Kikongo was writtin first by Abaminsani Abapotugali, abawandiika ebiwandiiko mu Kikongo olw’ebigendererwa bya Baibuli. Olulimi Olukikongo lujja kuba n’enkizo ku nnimi za Gullah, Paraqueno ne Haitian Creole, olw’okusuubula abaddu mu Atlantic.

Eby'okulabirako

Muntu=Umuntu

Bantu=Abantu

Ntu=Omutwe

Maza=Amazzi

Madia=Okulya/Emmere

Kulala=Otulo

Ntima=Omutima

Ndinga=Olulimi

Mukanda=Ekitabo

Bayaka=Abayaka

Fufu=Ogali

Nzambi=Katonda

Kisika ya kulala=Eby'ensula

Mosi=Omu

Zole=Bbiri

Tatu=Ssatu

Iya=Bana

Tanu=Taano

Sambanu=Mukaaga

Nsambwadi=Musanvu

Nana=Munaana

Uvwa=Mwenda

Icumi=Kkumi

Ekyokulabirako ky’ekiwandiiko

Abantu bazaalibwa nga balina eddembe n'obuyinza ebyenkanankana, batondebwa nga balina amagezi era nga basobola okwawula ekirungi n'ekibi bwebatyo, buli omu agwana okuyisa munne nga muganda we.

Okuvvuunula

Bantu nyonso, na mbutukulu kevwandaka na kimpwanza ya bawu, ngenda mpe baluve ya mutindu mosi. Mayela na mbanzulu ke na bawu, ni yawu yina bafwana kusalasana na bumpangi.

(Ennyingo 1 ey’ekiwandiiko ky’ensi yonna ekikwata ku ddembe ly’obuntu)