The concepts necessary for the discourse on microbiology in Luganda

Bisangiddwa ku Wikipedia

IALI NGO was authorized by terminologist Charles Muwanga to post this article from his Luganda scientific works on Luganda Wikipedia for free public consumption.

The Discourse on Microbiology

• Obulamu obusirikitu (micro-organisms)

• Essomabulamu obusirikitu ( microbiology)

• Obusirikitu (microbes)

• Akalamu akasirikitu (microbe)

• Akasirikitu (microbe)


• Munnassomabulamu obusirikitu (microbiologist)

• Enzimbulukusa (microscope)

• Omulengerawala /Ennengeza (Telescope)

• Aligeeyi (Algae )

• Obusirikito obulya ebiramu birara (heterotrophic)

• Obusirikito obwekolera emmere yabwo (Autotrophic)

• Amibba (Amoeba )

• Ekizaalizi eky’okwegatta (sexual)

• Ekizaalizi kitali kya kwegatta (asexual)

• Ebiziizte (Prokaryotes). Nnyukiriyaasi tebirina

• Ebiziizina (Eukaryotes).Nyukuriyaasi birina

• Obutaffaali bw'ebiziizite (Eukarotes cells)


• Mitokyandira (mitochondria),

• Ebitangattiso (chloroplasts),

• Ekitangattiso (photosynthes)


• Letikyula eya endomulazima (endoplasmic reticulum)

• Vayiraasi (virus)


• Obuzaale/essomabuzaale (genetics) Endagabuzaale (genes)

• Essomabuzaale (genetics) • Endagabutonde /Ennabuzaale (DNA)

• Renira (RNA)

• Bbakitiriya (Bacteria)

• Olugaanire (organelles)

• Sappirira (spirilla )


• Bbakitiriya zi neekolerayange (autotrophic bacteria), •

Sayitopulaazimo (cytoplasm )

• Sulufa owa kiragala (green sulfur )

• Salufeeri eza kakobe (purple bacteria).

• Ebipooli eby’ebiramu (organic compounds )

• Aminasidi (amino acids)

• Ebizimbamubiri ( proteins)

• Ekikamulabiriisa (digestion)

• Ekikamulabiriisa (digestion)


• Bbakitiriya ezirwaza (pathogenic bacteria)

• Obukooli” (E. coli )

• Bbakitiirya ez’amakata (spiral shaped bacteria)

• Okuyingiza nayitogyeni mu ttaka (fixation of nitrogen)

• Ensengekera y’ekiziiyiza bulwadde ey’obutonde (natural immune system,)

• Eddagala eritta obuwuka obusirikitu (antibiotic)

• Polotozoowa (Protozoa)

• Ebiramu eby’ obutaffaali obunji (multicellular organisms)

• Olukonge lwa polazimodiya (the plasmodial slime molds).

• Amiibba (Amoebas) • Obwenkira (flagellates) • Sipongi (sponges). • Obwoyooya (cilia) • Palamesiyamu (Paramecium). • Seppironza (sporozoans). • Polotozoowa ennyunyunsi (parasitic protests) • Obuliikeni (lichens) • Obufungi (fungi) • Oluzigoti (zygote) • Oluyisiti (yeasts) • Obutiko (mushroom) • Kayifaayi (hyphae) • Sipoowa z’obufungi (fungus spores).