Phiona Mutesi

Bisangiddwa ku Wikipedia

Phiona Mutesi (yazaalibwa 28 Ogw'okusatu 1996) muzannyi wa chess mu Uganda. Akiikiridde Uganda mu mpaka za Women's Chess Olympiads emirundi ena, era y'omu ku bazannyi abakyala abaasooka okuwangula engule mu byafaayo bya Uganda. Mutesi ye mulamwa gw'ekitabo ekyafulumizibwa mu 2012 ne firimu ya 2016 eyitibwa Queen of Katwe .

Gyenvudde[kyusa | edit source]

Mutesi yazaalibwa era n'akulira mu kitundu ekiriraaniganye Katwe, ekisinga obunene ku nzigotta ya Kampala munaana. Bwe yali wa myaka ng'esatu, kitaawe yafa mukenenya . Oluvannyuma mwannyina omukulu Julia yafa olw’ensonga ezitamanyiddwa. Ku myaka mwenda, Mutesi yava mu ssomero olw'okuba aba famile ye baali tebakyasobola kumuwereza ku somero. [1]

Mutesi yatunda kasooli mu katale k’oku luguudo. Olunaku lumu yagoberera muganda we n’azuula pulojekiti eyali eddukanyizibwa ekitongole kya Sports Outreach Institute, ekitongole ky’eby'emizannyo ekikulemberwa Abakristaayo. Mu pulogulaamu eno ey’oluvannyuma lw’essomero ng'eddukanyizibwa Robert Katende, Mutesi yatandika okuzannya chess.

Mu lugendo lwe yaliko mu Amerika, Mutesi yalambudde Northwest University e Kirkland mu Washington . Yaweebwa sikaala era n'atandika okugenda mu Northwest University mu 2017. Ateekateeka kusoma diguli mu by’embeera z'abantu (sociology). Oluvannyuma lw'okusoma mu ttendekero ekkulu, Mutesi yagamba nti ayagala "okudda eka aweereze ekitundu kye," n'okukola n'abaana ababeera mu bitundu by'omugotteko mu Uganda.

Mu 2019, Mutesi amala obudde butono ku muzannyo ogwa chess, essira alissa ku misomo gye era akolanga ayagazisa abantu abalala era abazaamu esuubi.

Omulimu gwa Chess[kyusa | edit source]

Mu 2010, Mutesi yazannya lawundi mukaaga ku mmeeri bbiri ate lawundi emu ku mmeeri emu ku lwa Uganda mu mpaka z’abakazi eza Chess Olympiad ez’omulundi ogwa 39, ezaabadde mu Khanty-Mansiysk, Russia . Yafuna akabonero kamu n’ekitundu mu mipiira omusanvu gye yazannya. Ku mukolo guno, yasikiriza munnamawulire Tim Crothers, eyamuwandiikako mu ESPN The Magazine .

Ng'ayogera ku gumu ku mizannyo gye okuva mu Olympiad za 2010, munnamawulire wa chess Omuzungu John Saunders yawandiika nti "Phiona omutindo gw'okuzannya mu kiseera kino gwa muzannyi wa kiraabu omutono naye ng'amanyi naye, bw'ateekebwa mu mbeera y'okubulwa obutonde bw'ensi n'okusoma, obuwanguzi bwe mu kutuuka ku ekyo." omutendera gubadde gwa ntiisa." [2]

Mu 2012, yali muwanguzi wa Uganda emirundi esatu mu mpaka z’abakazi eza Chess ez’abato. [3]

Mu 2012, Mutesi ne Ivy Amoko baaweebwa engule ya Woman Candidate Master oluvannyuma lw’okuteeba ebitundu 50% ebyetaagisa okuva mu mipiira mwenda mu mpaka za Chess Olympiad ez’omulundi ogwa 40 mu Istanbul Turkey. Kino kyabafudde abazannyi abakyala abasoose okuwangula engule mu byafaayo bya chess ya Uganda. Mu mwaka gwe gumu Mutesi yafuuka omuzannyi omukyala asoose okuwangula omutendera oguggule mu mpaka za National Junior Chess Championship mu Uganda.

Mu 2013, yaddamu okuzannya mu mpaka za National Junior Chess Championship mu Uganda era n’atuuka ku fayinolo ne Lutaaya Shafiq owa Makerere University . Yawangudde omutendera gw’abawala abali wansi w’emyaka 20 kyokka si gwa open.

Mutesi yakiikirira Uganda mu mpaka za Chess Olympiad ez'omulundi ogwa 41 ne 2016 eza Chess Olympiad ez'omulundi ogwa 42 .

Yeegatta ku ttiimu ya Northwest University eya chess okuvuganya mu mpaka za Pan American Intercollegiate Team Chess Championship, ezaali mu Columbus, Ohio, mu December 2017. Ttiimu eno yawangula engule ya "Top Small College" eri Northwest University, [4] n'agiggya ku bafunye engule okumala emyaka ena egy'omuddiring'anwa, Oberlin College . Mutesi yawangula emipiira esatu n'amaliri gumu, n'azannya ku Board 2.

Eby'amawulire[kyusa | edit source]

Mu 2010, Silent Images yakola firimu ennyimpi ey’ebiwandiiko ebikwata ku ye. Sports Outreach yakozesezza ekiwandiiko kino okusikiriza The Walt Disney Company okukola firimu ekwata ku mboozi ya Mutesi, eyafuluma mu 2016. [5]

Mu 2012, ekitabo kyafulumizibwa ekikwata ku Mutesi ekyatuumiddwa The Queen of Katwe: A Story of Life, Chess, and One Extraordinary Girl’s Dream of Becoming a Grandmaster era nga kyawandiikibwa Tim Crothers .

Walt Disney Pictures ye yasalawo eddembe ly'ekitabo kino era n'etandika okukola ku firimu eno mu 2012. Firimu eyo eya 2016, Queen of Katwe, ezannyibwa Lupita Nyong'o ne David Oyelowo . Mutesi alagibwanga Madina Nalwanga . Mutesi yeetabye mu kusooka kwa firimu eno mu kibuga Toronto ekya Canada (10 September), Hollywood, California (20 September), ne Kampala, Uganda (1 October). Ensimbi z’obwakabaka ezivudde mu kitabo kino zifudde Mutesi ne famire ye obukuumi bungi nnyo mu by’ensimbi okusinga bwe babadde banyumirwa. Mutesi yagambye nti, "Ndowooza firimu eno yannyonyola ebitundu 90 ku 100, wadde nga saagala bifo ebimu eby'okuzina kubanga saagala kuzina." We bwazibidde mu 2019 Mutesi kirabika yali tannafuna ssente za busuubuzi okuva mu firimu ya Disney.

Ebijuliziddwa[kyusa | edit source]

  1. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Crothers28Aug2016
  2. Xan Rice, Ugandan girl, Phiona Mutesi leads chess revolution from the slums, The Guardian, 18 February 2011
  3. "Phiona Mutesi To Speak at Philly All-Girls Chess Workshop". United States Chess Federation. 29 November 2012.
  4. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named new.uschess.org
  5. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named CharObs.2006Film

Ebiyungo eby’ebweru[kyusa | edit source]

Lua error: Invalid configuration file.