Amaggunju

Bisangiddwa ku Wikipedia

Amazina g'Amaggunju mazina ga kinnansi ag'abantu aba Baganda, abakiikirira egwanga alisinga obunene mu Uganda . [1] [2] Amazina gano ag’obwakabaka gakolebwa ku mikolo emikulu ng’okutikkira entebe, embaga, n’emikolo emirala egy’obuwangwa. [3] Ebintu ebimanyiddwa ku mazina gano bizingiramu okukuba endongo ey’enjawulo ey’ennyimba n’entambula z’amaanyi, ezikolebwa abayimbi abasajja n’abakazi. [3] [4]

Ebyafaayo[kyusa | edit source]

Amazina ga Amaggunju gaasibuka mu Baganda era galina amakulu ga'maanyi kuba gaasooka kukulaakulanyizibwa mu lubiri lwa kabaka. [5] Ebyafaayo by’amazina gano bisobola okuddirira mu mwaka gwa 1582, ku mulembe gwa Kabaka Mulondo . Ssekabaka Mulondo okufa nga talese musika yenna kyavaamu embeera ey’enjawulo mwe yalina abakyala ab’embuto abangi. N’olwekyo, abasajja b’eddagala n’abasamize b’ekinnansi baakola okunoonya okw’amangu okunoonya omukyala eyali olubuto lw’omwana omulenzi, kubanga kyatwalibwa ng’ekikontana n’ennono obwakabaka okufugibwa omukazi. [5] N’ekyavaamu, Namulondo, omu ku bakyala bakabaka, eyali asuubira omwana omulenzi, yatuula ku entebe, era abantu ne bakitwala nti omwana we ali mu lubuto yafuga, okusingako ye kennyini. Omulangira bwe yazaalibwa, yatandika obufuzi bwe ng’atudde ku ntebe yo'bwakaba. [5] Abaganda bakkiriza nti bakabaka tebalina kukaba maziga, anti kirowoozebwa nti kiyita ebikolimo n’emitawaana ku bwakabaka. N’olwekyo, okusobola okulaba ng’omwana omulangira asigala musanyufu n’okwewala okukaaba, ba kojja ne bassenga b’omwana omuwere bayooyoota amagulu gaabwe n’ebide by’enkizi ne beenyigira mu mazina ag’essanyu. [5] [6] Amazina gano agamanyiddwa nga ‘amaggunju’, mu kusooka gaali ga bantu ssekinnoomu ab’ekika kya ‘Obutiko’ ( Mushroom ) era nga gakolebwanga mu nsalo z’olubiri lwokka. Mu mulembe guno amazina gano geeyongedde okusaasaana, ng’abantu bangi aba bulijjo beetaba mu kugiyimba. [5]

Emitendera gy'amazina n'okuyimba[kyusa | edit source]

Amazina gano gakolebwa ekibinja ky'abazinyi abatambula mu ngeri ey'enkulungo okwetoloola abakubi b'engooma . Amazina gano gamanyiddwa olw’entambula zaago ez’amaanyi n’ennyimba ezikwatagana obulungi n’abazinyi abasajja n’abakazi. Bakwatagana entambula y’ebigere n’obubonero bw’emikono n’okukuba kw’engooma. [7]

Ebivuga[kyusa | edit source]

Amazina gano gawerekerwako n'ebivuga eby’enjawulo, nga engomao entonotono, engoma ennene ez’amaloboozi ag’enjawulo, endongo empanvu, n’ebikankanya. Engoma zikubibwa mu ngeri ey’ennyimba ezikwatagana (synchronized rhythmic pattern) ezituukana n’entambula z’abazinyi. Ebikankanya bikozesebwa okuyingiza ekintu ekikuba mu muziki.

Amakulu[kyusa | edit source]

Amazina gano makulu nnyo mu buwangwa bwa Baganda era gakutte enjawulo y’okuba amazina g’obwakabaka. Amazina gano ag’ekinnansi gakolebwa ku mikolo egy’amaanyi ng’okutuuza ku ntebe n’embaga, nga gakola ng’ekkubo eri Abaganda okujaguza eby’obuwangwa byabwe eby’obugagga n’okukuuma empisa zaabwe eri emirembe egijja. Kiyimiridde ng’obujulizi ku nnono za bajjajjaabwe ez’Abaganda. Olw’entambula yaayo ey’amaanyi n’okukuba endongo ekwata, amazina gano ag’obwakabaka gakwata ekifo ekikulu mu biseera by’emikolo emikulu egy’ebyobuwangwa. Nga bakikwatira ddala ng’ekitundu ekikulu mu buwangwa bwabwe, ab’e Baganda basanyukira obusika bwabwe nga bayita mu mazina gano, okulaba ng’ennono zaabwe ez’omuwendo zituusibwa mu bazzukulu. [7]

Ebiwandiiko ebikozesebwa[kyusa | edit source]

  1. "Cultural dance: Celebrating unity in diversity". New Vision (in Lungereza). Retrieved 2024-01-23.
  2. "Why we dance the way we do". Monitor (in Lungereza). 2021-01-04. Retrieved 2024-01-23.
  3. 3.0 3.1 "Amaggunju dance -- [Digital Collection of East African Recordings]". diglib.library.vanderbilt.edu. Retrieved 2024-01-23.
  4. "Akadinda Traditional Dances". akadinda1.tripod.com. Retrieved 2024-01-23.
  5. 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 "Music & Dance in Buganda Culture – BEING AFRICAN" (in American English). Retrieved 2024-01-23.
  6. Thoughts, Angel's (2016-07-27). "WHEN UGANDANS DANCE". AngeI'S THOUGHTS (in Lungereza). Retrieved 2024-01-23.
  7. 7.0 7.1 Lubwama, Godfrey (Sep 2020). "Visual Narratives of Traditional Royal Dances in Uganda: A case of claymated Amaggunju Dance" (PDF). Kyambogo University.

Soma Ebisingawo[kyusa | edit source]