Benedicto Kiwanuka

Bisangiddwa ku Wikipedia

 

Benedicto Kagimu Mugumba Kiwanuka (yazalibwa nga 8 ogw'Okutaano 1922[1] n'afa nga 22 mweezi gw'Omwenda 1972) yeyali Katikiro wa Uganda era omukulembeze w'ekibiina ky'ebyobufuzi ki Democratic Party, omu kw'abo abakulemberamu Eggwanga mukukyuusa obukulembeze okuva mu bufuzi bwa matwale wansi wa Bangereza okuuna amafuga. [2] Yatemulwa ku mulembe gwa Idi Amin mu 1972.

Ebyafaayo bye[kyusa | edit source]

Ow'egwanga lya Baganda, Kiwanuka yazalibwa e Kisabwa taata Kaketo-Namugera omu ku bakatoliki.

Mumwaaka gwa 1956 Gray Innyamukiriza okutandika okuwoza omisango mu kkooti 1956.[3]

Ouvanyuma lwa'olutuula lwa semateeka wa Uganda owa 1961 olwatuuzibwa mu London, "1961 Uganda Constitutional Conference", Uganda yafuna gavumenti y'abakulembeze banansi nga 1 Ogw'okusatu 1962. Kiwanuka yafuuka omukulembeze wa Palamenti y'Eggwanga

Okulonda okujja kwategekebwa mu Gw'okuna n1962 ekibiina kya Kiwanuka nekiwangulwa omukago gw'ekibiina kya Milton Obote ki Uganda People's Congress n'ekibiina ky'abaganda abaali tebakiririza mu Ddiini ngwira ki, Kabaka Yekka.

Kiwanuka okubeeera omukatuliki kyamulemesa okubeera owetutumu ne Buganda eyali esingamu Abakristayo.[4] Uganda yafuna obwetwazenga 9 Ogwe Kumi n'ogumu 1962, ne Obote nga katikkiro eyasooka owa Uganda eyetongodde. 

Kiwanuka yasibibwa mu 1969 ku mulembe gwa Obote, wabula yali omu ku basibe 55 abayimbulwa Idi Amin oluvanyuma ddala nga yakawamba obuyinza.[5] Amin yamulonda ku bwa Ssabalamuzi wa Uganda nga 27 ogw'Omukaaga 1971.[6]

Kiwanuka mubwangu yatandika okusika omuguwa olwa Amin okugaana okutambulira ku nfuga y'amateeka. Oluvanyuma lw'amangu ddala nga Obote yakakola obulumbaganyi ku Uganda mu 1972, Kiwanuka yawambibwa ku mudumu gw'emundu basajja ba Amin bweyali alina omusango gw'awulira ku kkooti enkulu.[7] oluvanyuma lw'okusazaamu ebiragiro bya Amini ebikakali, Kiwanuka yali mukyaama awagira kwa Obote mu buyinza nga okuba nga ajja kubeera omu kw'abo abanateekateka n'okubaga enkyukakyuka mu ssemateeka.[8]

Kiwanuka yattibwa nga 22 Ogw'omwenda mu kkomera lya bana Magye e Makindye. abawandiisi abenjawulo abakola okunonyereza ku nfa ye balaga nti yatulugunyizibwa nga bamulinza okutibwa era okusinzira ku mujulizi eyelabirako n'agage agamba yasalwako amatu emimwa, emikono,enyindo byatemwatemwa obutundutundu era nebamulaawa n'omulaawa nga tayokyebwa.[9] Oludda olulala luwanuuza nti Amin kenyini yeyakuba Kiwanuka amasasi.[10] Okufa kwa Kiwanuka tekwakirizibwa nga kuttibwa Amin mulujudde omusango yagusa kubawagizi ba Obote era n'alagira poliisi okukola okunonyereza.[11] Okuttibwa kwa Kiwanuka kwekwakulemberamu okwa bakulembeze abokuntiko Abaganda n'Abanankole n'ekigendererwa eky'okubanafuya.[12]

Muzukulu wa Kiwanuka omulenzi, Mathias Kiwanuka, yazanya nga omuzibizi mu mpaka Boston College's American football, era ye kirimemeggwa wa New York eyasooka okukyuukir ku kugulu kumu n'asimula omupiira mu mpaka za 2006 NFL Draft, era n'awangula obwanantamegwa emirundi ebiri.[13]

Mu 2018, pulezidenti Yoweri Museveni yasalawo bamukolere ekijjukizo ky'ekibumbe.[14] 

Gybisimbudwa[kyusa | edit source]

  1. https://books.google.com/books?id=hOItAQAAIAAJ&q=Benedicto+Kiwanuka+1922
  2. https://www.cambridge.org/core/books/contesting-catholics/39AAFC8688B8E270F5302DB5125B92C3
  3. David Martin, General Amin, London: Faber and Faber, 1974, p. 211
  4. Martin, General Amin, p. 212
  5. Martin, General Amin, p. 140
  6. David Martin, General Amin, London: Faber and Faber, 1974, p. 211
  7. David Martin, General Amin, London: Faber and Faber, 1974, p. 211
  8. Martin, General Amin, p. 212
  9. Martin, General Amin, p. 212
  10. https://en.wikipedia.org/wiki/Daily_Monitor
  11. David Martin, General Amin, London: Faber and Faber, 1974, p. 211
  12. Martin, General Amin, p. 213
  13. https://www.nytimes.com/2012/01/30/sports/football/mathias-kiwanukas-heart-belongs-to-uganda.html?_r=1&ref=world
  14. https://twitter.com/mjilesen/status/1057929449155383296

Template:UgandaPMsLua error: Invalid configuration file.